ΠΡΟΗΓΙΑΣΜΕΝΗ ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ - ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΝΟΗΜΑ

 

Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία - Ιστορική εξέλιξη και νόημα

Τής Σοφίας Καυκοπούλου

Κατά την διάρκεια τής Μεγάλης Τεσσαρακοστής, κάθε Τετάρτη και Παρασκευή, τελείται Θεία Λειτουργία με Προηγιασμένα Δώρα. Απλουστευμένα, μιλούμε για ‘’Προηγιασμένη’’. Τα Τίμια Δώρα, έχουν ήδη ετοιμασθεί και δεν τελείται κατά τη διάρκεια της λειτουργίας, ο καθαγιασμός τους. Είναι έτοιμα από την Λειτουργία τής περασμένης Κυριακής, είναι ήδη Σώμα και Αίμα Χριστού, το Οποίο δίνεται στους πιστούς με τη Θεία Μετάληψη.
Σε κάθε κυριακάτικη Θεία Λειτουργία, ο ιερέας κόβει από το μέσο του προσφόρου, ένα κομμάτι που έχει σφραγισμένο επάνω τα αρχικά ΙΣ-ΧΣ - ΝΙ-ΚΑ. Το τοποθετεί στο άγιο Δισκάριο όπου μετά από λίγο, με την ευλογία τού ιερέως και την Χάρη του Αγίου Πνεύματος θα μεταβληθεί σε Σώμα Χριστού, όπως και ο οίνος στο άγιο Ποτήριο θα γίνει Αίμα Χριστού.
Ωστόσο, την περίοδο τής Μεγάλης Τεσσαρακοστής, ο ιερέας δεν θα κόψει μόνο το ένα τεμάχιο, αλλά συνήθως τρία τεμάχια, ένα από κάθε πρόσφορο, αναλόγως με τον αριθμό των Προηγιασμένων λειτουργιών που θα τελέσει εντός της εβδομάδος. Τοποθετούνται και τα τρία τεμάχια επάνω το άγιο Δισκάριο και χρησιμοποιείται το ένα για την Θεία Μετάληψη τής Κυριακής, ενώ τα άλλα εμβαπτίζονται στο άγιο Ποτήριο και θα φυλαχθούν στο άγιο Αρτοφόριο, για να χρησιμοποιηθούν στις Προηγιασμένες.

 

Η Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία, περιπλέκεται με τον Εσπερινό. Αυτό συμβαίνει, διότι σύμφωνα με την παραδοσιακή νηστεία τής Εκκλησίας, οι χριστιανοί απείχαν από την τροφή, ασκούσαν τον οργανισμό τους με ασιτία, προσευχή και μετάνοια, έως τις βραδυνές ώρες. Μπορούσαν λοιπόν, να εκκλησιαστούν και να κοινωνήσουν την εσπέρα. Σήμερα, οι Προηγιασμένες τελούνται μεν κατά τις εσπερινές ώρες, ωστόσο λαμβάνουν χώρα συνήθως το πρωί, προς διευκόλυνση των πιστών, που πλέον δεν νηστεύουν κατά το πρότυπο των πρώτων χριστιανών. Η κατάνυξη και η εσωστρέφεια χαρακτηρίζει τις λειτουργίες αυτές, διότι επικρατεί το πένθιμο κλίμα των ημερών και όχι ο πανηγυρικός χαρακτήρας των άλλων Θείων Λειτουργιών τού έτους.
Εκτός από τις καθιερωμένες Τετάρτες και Παρασκευές τής Μεγάλης Τεσσαρακοστής, κατά την Μεγάλη Εβδομάδα, Προηγιασμένη τελείται μόνον τις τρεις πρώτες ημέρες της. Επίσης, τελείται και κατά τις ημέρες εορτών εντός τής Τεσσαρακοστής, όχι όμως Σάββατα και Κυριακές. Ο ιερέας δεν μνημονεύει ονόματα, ενώ δεν τελείται μνημόσυνο των ψυχών, κατά την διάρκεια Προηγιασμένης.
Η Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία, χαρακτηρίζει την περίοδο τής Μεγάλης Τεσσαρακοστής, όμως δυστυχώς δεν είναι τόσο διαδεδομένη. Το γεγονός μάλιστα, ότι πλέον τελείται πρωινά εργασίμων ημερών, συντείνει στο γεγονός πως δεν συμμετέχουν πολλοί άνθρωποι σε αυτήν, αν και σε πολλούς Ναούς, τελείται κάθε Τετάρτη εσπέρα. Σε αυτήν, δίνεται κυρίως η ευκαιρία Θείας Μετάληψης, καθώς γι΄ αυτόν τον σκοπό τελείται. Είναι πραγματικά κρίμα, εμείς οι χριστιανοί να μην μετέχουμε σε αυτήν και να μην μεταλαμβάνουμε των Αχράντων Μυστηρίων.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα την ύπαρξή της, αρκεί να ανατρέξουμε στα πρώτα χρόνια τού χριστιανισμού. Οι πρώτοι χριστιανοί, μεταλάμβαναν σε κάθε Λειτουργία. Ο Μ. Βασίλειος, μαρτυρά πως οι χριστιανοί τής εποχής του, κοινωνούσαν τέσσερις φορές την εβδομάδα (Επιστολή 93). Αν αυτό δεν ήταν δυνατόν, οι χριστιανοί, κρατούσαν μέρος από την Θεία Κοινωνία, κοινωνώντας εν συνεχεία μόνοι τους. Η ίδια συνήθεια επικρατούσε και στα μοναστήρια, ιδιαιτέρως τα ερημικά, όπου οι μοναχοί δεν μπορούσαν να συμμετάσχουν σε άλλη λειτουργία πλην τής κυριακάτικης.
Εν συνεχεία, καθώς οι μοναχοί αποτελούσαν ένα σύνολο ανθρώπων, άρχισε να διαμορφώνεται μία μικρή ακολουθία, όπου όλοι προσευχόντουσαν, μεταλάμβαναν κι ευχαριστούσαν τον Θεό που τούς αξίωσε να λάβουν Σώμα και Αίμα. Αυτό γινόταν μετά την Ακολουθία τού Εσπερινού ή τής 9ης Ώρας, καθώς οι μοναχοί έτρωγαν συνήθως μία φορά την ημέρα, μετά τον Εσπερινό. Σιγά σιγά δημιουργήθηκε η Ακολουθία των Τυπικών (ονομάστηκε έτσι διότι ήταν κατά τον τύπο τής Θείας Λειτουργίας), στο τέλος της οποίας κοινωνούσαν. Θεωρείται αυτή η λειτουργία, πρόδρομος τής Προηγιασμένης.
Στην αρχαία Εκκλησία, τις ημέρες τής Μεγάλης Τεσσαρακοστής, δεν επιτρεπόταν η τέλεση Θείας Λειτουργίας στο μέσον της εβδομάδος, αλλά μόνον Σάββατο και Κυριακή. Και αυτό διότι η Θεία Λειτουργία είχε χαρμόσυνο χαρακτήρα, ασυμβίβαστο με την θλίψη των ημερών. Έτσι θεσπίστηκε η Μετάληψη από προηγιασμένα Τίμια Δώρα. Κατά τον Θεόδωρο Στουδίτη, «Μυστικωτέρα εἰς πᾶν ἡ τελετή γίνεται», λόγω της κατάνυξης και τού πένθους.
 

 

Η Προηγιασμένη Λειτουργία, έρχεται από το βάθος των αιώνων, για να μάς υπενθυμίσει την ανάγκη μας να έρθουμε σε κοινωνία με συνάνθρωπο και Θεό. Κάτι που οι πρώτοι χριστιανοί είχαν ως οδοδείκτη και τρόπο ζωής. Εν κατακλείδι, οι πρώτοι χριστιανοί κοινωνούσαν τακτικά και φρόντιζαν ώστε όλος τους ο βίος να έχει αναφορά στον Θεό, κάτι που τούς χαρίτωνε με τον ζωογόνο αέρα τής πίστης.

ΠΗΓΗ