ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

 

Επιμέλεια κειμένου : Μυργιώτης Παναγιώτης Μαθηματικός

Μέγας Βασίλειος μια πρώτη προσέγγιση εις το πολυσχιδές, ψυχωφελές και πολυεπίπεδο έργο του.
Μέγας Βασίλειος ο αγαπημένος Άγιος όλων μας, κυρίως των παιδιών. Τον
περιμένουν με λαχτάρα να έλθει εις το σπίτι και να αφήσει το δώρο κάτω από
το χριστουγεννιάτικο δένδρο. Αθώες παιδικές ψυχές γράφουν και γράμματα προς
τον Άγιο.
Εις το σημείο αυτό κρίνεται απαραίτητη η διευκρίνιση : Δεν έχει καμιά σχέση
ο ευτραφής ασπρογένης παππούς ντυμένος εις τα κόκκινα με τον πραγματικό
Άγιο, τον ασκητικό και λιτοδίαιτο.
Άγιος Βασίλειος ένας από τους τρεις Ιεράρχες, μαζί με τον Γρηγόριο Θεολόγο
και Ιωάννη Χρυσόστομο, πρόσφερε πάρα πολλά εις την Ορθοδοξία και εις την
Ελληνική παιδεία. Δίκαια, λοιπόν, του δόθηκε ο τίτλος : Μέγας. Είναι γνωστό
ότι η Ιστορία και η Εκκλησία είναι φειδωλοί εις την απονομή του τίτλου.
Γεννημένος εις την Νεοκαισάρεια του Πόντου με γονείς ευσεβείς και εύπορους
ευτύχησε να λάβει πλούσια μόρφωση. Η οικογένειά του πολυμελής, είχε 9
παιδιά, από τα οποία 4 ήταν αγόρια και έγιναν επίσκοποι τα 3 και ένας
μοναχός. Από τις αδελφές του, η πρωτότοκος Μακρίνα έγινε μοναχή. Ο πατέρας
του Βασίλειος και η μητέρα Εμμέλεια κατάγονταν από την Καισάρεια του Πόντου.
Με εφόδιο την άριστη χριστιανική ανατροφή, την ευστροφία και την ισχυρά
μνήμη αρχίζει μια λαμπρή πνευματική πορεία. Τα πρώτα του γράμματα τα
διδάκτηκε από τον πατέρα του Βασίλειο, ο οποίος ήταν καθηγητής ρητορικής.
Συνέχισε τις σπουδές του εις την Κωνσταντινούπολη κοντά σε σπουδαίους
δασκάλους. Εις την συνέχεια μετέβη εις την ειδωλολατρική, τότε, Αθήνα για
να συνεχίσει τις σπουδές του. Σπούδασε τις γνωστές εκείνη την εποχή
επιστήμες ρητορική, φιλοσοφία, αστρονομία και ιατρική. Συμφοιτητές είχε τον
Γρηγόριο Θεολόγο με τον οποίο δημιούργησε ομάδα χριστιανικής αλληλεγγύης
και τον Ιουλιανό τον Παραβάτη. Οι σπουδές διήρκεσαν τέσσερα χρόνια. Δεν
απέκτησε μόνο όλες τις γνώσεις της εποχής του αλλά κατακτά την θεία θεωρία
του Ευαγγελίου, την οποία κάνει αμέσως πράξη με την αυστηρή ασκητική του
ζωή.
Από την Αθήνα επιστρέφει εις την Καισάρεια και διδάσκει την ρητορική.
Αποφασίζει να μονάσει και αναζητά την μονή της μετανοίας του. Αφού πήγε εις
τα μοναστικά κέντρα της Αιγύπτου, Μεσοποταμίας, Παλαιστίνης και Συρίας,
επιστρέφει και μονάζει σε μοναστήρι του Πόντου. Ασχολείται με τα μοναχικά
του καθήκοντα με πολύ ζήλο και αυστηρότητα. Μετά από πέντε χρόνια,
καταρτισμένος εις την Ορθόδοξη Πίστη χειροτονείται διάκονος και ιερέας από
τον επίσκοπο Καισαρείας Ευσέβιο. Μετά την κοίμηση του Ευσεβίου ανεβαίνει
εις τον επισκοπικό θρόνο, ως διάδοχος του Ευσεβίου.
Ως Αρχιερέας με γενναιότητα και σταθερό φρόνημα έδωσε πολλούς αγώνες για
την Ορθόδοξη Πίστη. Με τους Ορθοδόξους λόγους του κατακεραύνωσε τα
φρονήματα των κακοδόξων-αιρετικών. Εις τους αγώνες του κατά του Αρειανισμού
υπήρξε αδαμάντινος. Δεν δελεάστηκε από τις κολακείες τις βασιλικές του
Ουάλεντα , αλλά και δεν φοβήθηκε τις απειλές του Μοδέστου. Υπερασπίστηκε
με θάρρος την Ορθοδοξία και επέφερε σοφές μεταρρυθμίσεις εις τον μοναχισμό.
Ο Μέγας Βασίλειος αξιόλογος μαχητής, βαθυστόχαστος και εξέχων Θεολόγος
άφησε πλουσιότατο συγγραφικό έργο. Ανεκτίμητος θησαυρός ο οποίος είναι
άκρως ψυχωφελής και ο καθένας μας πρέπει να τον μελετήσει. Το τεράστιο
συγγραφικό του έργο χωρίζεται σε τέσσερεις κατηγορίες.
1.Δογματικά συγγράμματα.
α) «Ανατρεπτικός του Απολογητικού του δυσσεβούς Ευνομίου». Αποτελείται από
τρία βιβλία και καταφέρεται εναντίον του αρχηγού των Ανομοίων Ευνομίου. β)
«Προς Αμφιλόχιον, περί του Αγίου Πνεύματος». Επιστολική πραγματεία προς τον
επίσκοπο Ικονίου Αμφιλόχιο σχετικά με το Άγιο Πνεύμα.
2.Ασκητικά συγγράμματα.
α) «Τα Ηθικά». Συλλογή 80 ηθικών κανόνων. β) «Όροι κατά πλάτος». Περιέχει
55 κεφάλαια με θέμα γενικές αρχές του μοναχισμού. γ) «Όροι κατ’ επιτομήν».
Περιέχει 313 κεφάλαια που αναφέρονται εις την καθημερινή ζωή των μοναχών.
δ) «Περί πίστεως». ε) «Περί κρίματος».στ) «Περί της εν παρθενία αληθούς
αφθορίας». Έργο σχετικό με την παρθενική ζωή.

3.Ομιλίες.Ορισμένες από τις ομιλίες του είναι:
α) «Εις την Εξαήμερον». Συλλογή 9 ομιλιών με θέμα τη δημιουργία του κόσμου.
β) «Εις του Ψαλμούς». Συλλογή 18 ομιλιών με αφορμή το περιεχόμενο των
Ψαλμών του Δαυίδ. γ) «Περί του ουκ έστιν αίτιος του κακού ο Θεός». δ) «Περί
πίστεως». ε) «Κατά Σαβελλιανών, Αρείου και Ανομοίων». στ) «Προς τους νέους,
όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων». Το διασημότερο από τα κείμενα του
Βασιλείου, εις το οποίο πραγματοποιεί προσπάθεια γεφύρωσης μεταξύ
χριστιανικής και κλασσικής παιδείας. ζ) «Προτρεπτικός εις το άγιον
βάπτισμα».
η) «Εις το πρόσεχε σεαυτώ».θ) «Προς Πλουτούντας». ι) «Εν λιμώ και αυχμώ».
ια) «Εις την μάρτυρα Ιουλίτταν και περί ευχαριστίας».
4.Επιστολές.Σώζονται 365 επιστολές με το όνομα του Μεγάλου Βασιλείου, που
καλύπτουν την εικοσαετία από την επιστροφή του εις την Καισάρεια από την
Αθήνα έως και το θάνατό του.
Εις το σημερινό κείμενο θα επιθυμούσα να αφιερώσω μερικές γραμμές εις το
έργο του Αη Βασίλη «Προς τους νέους, όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων».
Η άκρως σημαντική αυτή ομιλία γράφτηκε όταν ο Ιουλιανός απαγόρευσε εις
τους χριστιανούς δασκάλους την διδασκαλία της κλασσικής φιλολογίας και
γενικά της αρχαιοελληνικής γραμματείας, ρητορικής και φιλοσοφίας. Πολύ
καταλυτική η ομιλία αυτή αφού ακόμη και σήμερα για την εκκλησία αποτελεί το
μέτρο δια την θετική αντιμετώπιση των επιτευγμάτων της ανθρώπινης σοφίας.
Ο Άγιος ως έμπειρος παιδαγωγός διδάσκει ότι οι νέοι θα ωφεληθούν από την
μελέτη της κλασσικής γραμματείας και τη θεωρεί ως ¨προπαρασκευαστικό
στάδιον¨ προκειμένου οι νέοι να στραφούν εις την μελέτη και βέλτιστης ζωής,
η οποία δεν είναι άλλη από την αιώνια και μέλλουσα ζωή η οποία αναφέρεται
εις τας Γραφάς. Από την κλασσική παιδεία ότι βοηθά εις την ηθική
διαπαιδαγώγηση είναι χρήσιμο και ωφέλιμο και πρέπει να συλλέγεται με μεγάλη
προσοχή, όπως οι μέλισσες από τα άνθη συλλέγουν ότι χρήσιμο από τα
ανθισμένα τριαντάφυλλα για την παραγωγή του μελιού.
Είναι λογικό ο Άγιος να απορρίπτει εντελώς από την κλασσική παιδεία την
μυθολογία των θεών. Την ειδωλολατρία. Οι χριστιανοί νέοι μπορούν να
αντλήσουν από την κλασσική φιλολογία αξιοθαύμαστα ηθικά διδάγματα και
παραδείγματα ενάρετου βίου από τον Όμηρο, Ησίοδο, Θέογνη, Σόλωνα, Ευριπίδη.
Από τους μεγάλους φιλοσόφους ιδιαιτέρως μνημονεύεται ο Πλάτων, ενώ από τους
πολιτικούς άνδρες της αρχαίας Ελλάδος προβάλλονται ο Περικλής, ο Σωκράτης,
ο Ευκλείδης, ο Κλεινίας και ο Μέγας Αλέξανδρος, επειδή ακριβώς οι αρετές
αυτών θεωρούνται σύμφωνες με τα παραγγέλματα του Ιερού Ευαγγελίου. Επομένως
η ελληνική παιδεία όχι μόνον δεν είναι απόβλητη, αλλά είναι και απαραίτητη
για την μόρφωση διότι προετοιμάζει τις ψυχές των νέων για την άλλη σοφία.
Σε ηλικία 50 ετών κουρασμένος και ταλαιπωρημένος ο Άγιος Βασίλειος
εγκαταλείπει τα εγκόσμια και πορεύεται εις τα Ουράνια σκηνώματα και με την
παρρησία του ενώπιον του θρόνου του Θεού προσεύχεται για εμάς και παρακαλεί
τον Κύριο να μας ελεήσει.
Ήταν η 1η Ιανουαρίου του 378 ή κατ άλλους του 379 μ. Χ. η ημέρα κατά την
οποία κοιμήθηκε εν Κυρίω . Το τεράστιο έργο του Μεγάλου Βασιλείου δεν
μπορεί να καλυφθεί εις τα πλαίσια ενός άρθρου. Επιφυλασσόμαστε εις το
μέλλον. Η μνήμη του τιμάται την 1η Ιανουαρίου.
Υμνολογία
Απολυτίκιο (Ἦχος α')
Εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος σου,
ὡς δεξαμένην τὸν λόγον σου, δι' οὗ θεοπρεπῶς ἐδογμάτισας,
τὴν φύσιν τῶν ὄντων ἐτράνωσας,
τὰ τῶν ἀνθρώπων ἤθη κατεκόσμησας.
Βασίλειον ἱεράτευμα, Πάτερ Ὅσιε, πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ,
σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
Κοντάκιον Ἦχος δ’. Ἐπεφάνης σήμερον
Ὥφθης βάσις ἄσειστος τῇ Ἐκκλησίᾳ, νέμων πᾶσιν ἄσυλον, τὴν κυριότητα
βροτοῖς, ἐπισφραγίζων σοῖς δόγμασιν, Οὐρανοφάντορ Βασίλειε Ὅσιε.
Κάθισμα Ἦχος πλ. δ’.
Τὴν Σοφίαν καὶ λόγον. Ἑξανοίξας τὸ στόμα λόγῳ Θεοῦ, ἐξηρεύξω σοφίαν κήρυξ
φωτός, καὶ φρόνημα ἔνθεον, τῇ οἰκουμένῃ κατέσπειρας· τῶν γὰρ Πατέρων ὄντως,
κυρώσας τὰ δόγματα, κατὰ Παῦλον ὤφθης, τῆς πίστεως πρόμαχος· ὅθεν καὶ
Ἀγγέλων, συμπολίτης ὑπάρχεις, καὶ τούτων συνόμιλος, ἀνεδείχθης μακάριε,
Θεοφάντορ Βασίλειε, πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, τῶν πταισμάτων ἄφεσιν
δωρήσασθαι, τοῖς ἑορτάζουσι πόθῳ, τὴν ἁγίαν μνήμην σου.
Ὁ Οἶκος Τῆς σωφροσύνης ὁ κρατήρ, τὸ στόμα τῆς σοφίας, καὶ βάσις τῶν
δογμάτων, Βασίλειος ὁ μέγας, πᾶσιν ἀστράπτει νοερῶς. Δεῦτε οὖν, καὶ στῶμεν
ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ Θεοῦ, θερμῶς ἐνατενίζοντες, τοῖς θαύμασι τοῖς τούτου
τερπόμενοι, καὶ ὥσπερ λαμπηδόνι ἀστραφθέντες τῷ φωτὶ αὐτῶν, θαλφθῶμεν τῷ
τοῦ βίου καθαρτικῷ πνεύματι, μιμούμενοι αὐτοῦ τὴν πίστιν, τὴν ζέσιν, τὴν
ταπείνωσιν, δι’ ὧν οἶκος ἐδείχθη τοῦ ὄντως Θεοῦ· πρὸς ὃν βοῶντες ὑμνοῦμεν,
οὐρανοφάντορ Βασίλειε Ὅσιε. Μεγαλυνάριον Τὸν οὐρανοφάντορα τοῦ Χριστοῦ,
μύστην τοῦ Δεσπότου, τὸν φωστῆρα τὸν φαεινόν, τὸν ἐκ Καισαρείας, καὶ
Καππαδόκων χώρας, Βασίλειον τὸν μέγαν, πάντες τιμήσωμεν.